Ñawpa pachamantami ayllullaktakuna mutsurishkakunapak, mikunakunatapash charinkapakka shuk kawsaykunawan aynita rurashpami paktachishkakuna. Ranti ranti rurayka puntamantallatakmi tiyashka, ñawpa runallaktakunapa kullkikamay kan. Shinapash kay watakunapika ña chinkarishpa rikushka, ashtawanka maypipash kullkiwanlla rantishpa, kullkiwanlla paktachiskamanta.
Shinapash, kay llaki unkuypachapika wakin runa kawsaykuna shinyarikun. Otavalopi, Cotacachipi (Imbabura markapi) ashtawan kimiriya kuskakunapi rantinkapak, katunkapak ushachumi, feriakunata llaktakunaman apashka, shinallatak llaktamantallatak imatapash katunkapak ushachun. Chaypami wakin pachakunata churarkakuna, shuk hatun, paskariya kuskakunapi kachun, shinapash chay feriakunapika mana katuytalla hatunchu, wakinkunaka aynita, ranti ranti rurachun kashka. Calera, Cotacachimanta ayllullaktaka aynita ruranmi.
Kayka runallaktapa kullkikamay kan, ima mikunakuna mana kullkiwan rantinachu, shinallatak kaypika mana ganaciamanta, chinkarimanta rikunakunchu, ashtawanka tukuykunapak mikuna hayñita rikunakun. Kay llaktapika sara, purutu, sambu, uka, habas, shina mikunakunata pukuchin, wiwakunatapash charin. Chay charishkakunawanmi shuk llaktakunawan aynita rurankuna, Costa llaktakunawan shuk mikunakunata chaskishpa: palanta,chilina (naranja), lumu, challwa… Wayra Calapi, Calera ayllullaktamanta, kay llaki unkuypachapika kay ruraykunawanmi ushanakunchik nin: “Ima llakikunapipash ushanchikmi.
Dolarización watamanta, 20 watata kay ruraykunawan katinchik”. Paymi yuyarin, shina llakipi tantanakushka aynita rurankapak. Kay llaktamanta mikunakunata antawa hunta Kuntisuyu llaktaman apan, shinallatak chay llaktamantapash chaskin. “Kaymi ñukanchikpa mikunapa hayñi. Ñukanchikpa kawsay”, nin Calapi. Llaki pachakunapi kay ruraykunaka rikurin, shinallatak tarpuywanmi sinchiyarin. Runallaktakunapi ashtawanka tarpun: sara, purutu, tawri kay mikunakunaka ayllukpak kan. Watan watan pukuchin, shinami watapa mikunapash tiyan. Saramanta wakin mikunakunata llukchita usharin, hakukuna, muti, kamlla, apikunapak hakupash.
Ecuador mamallaktamanta pushak, Lenín Moreno 16 pawkar killapi, llaki pachapi kanchik nishpa willachirka estado de excepción. Chaymanta wakin llamkaykuna shayarirka, wakin llamkaykunalla katirka: hampina wasikuna, mikuna hatukkuna. Runallaktakunapipash ñana llamkaykuna katirkachu, tukuy wicharikpi, shinapash runallaktakuna, tarpuykunata charishkamantami asha parayta ushashka. Instituto Nacional de estadística y Censos (INEC) kamaywasika nin, 5.392.713. Runakunami ayllullaktakunapi kawsan, kayka 37% ecuadormanta runakunamanta kan.
Imbabura markamanta pushakkunaka wakin rurayllamkaykuna wiñachirka, ayllukunaman yanapankapak, shinallatak wasipi tarpushpa katichun. Kristhian Echeverría, Allpayachak Cotacachimanta Gad Municipalpi llamkak willachirka “ maykankuna mikunkapak, hatunkapak kakta rikushpami ruraykunata paktachirkanchik. “Kallariy llaki unkuypachamanta rikurkanchik ima mana kay llaktapi tarpunakukta, chaykunata rikushpami yanaparkanchik ayllullaktakunata ashtawan tarpushpa katichun…wakin tarpushkakunata charichun” nirka. Cotachipika 42 ayllullaktakuna tiyan, kaykunamantaka 24 ayllullaktakunaman GAD Municipal yanapashka tarpuchun. Tarpunkapakka 20 sami muyukunatami wiñachinakun, chaykunatami karankapak.
