20.7 C
Ecuador
viernes, diciembre 5, 2025
spot_img

Runakuna covid-19 unkuyta wiwakunaman yallichita ushan, wiwakunaka mana yallichita ushanchu

AKETZALLI GONZÁLEZ SANTIAGO

Wasipi charishka wiwakunakuna, shinallatak Wiwakamakwasikunapi kashkakunapash wakinkunaka   SARS-CoV-2 unkuywanmi unkushka, chayka runakuna yallichishkamantami kashka, mana wiwakuna runakunaman yallichishkachu. Chaymantami unkushka runakuna tiyakpika wiwakunataka karu karullapi charichunmi mañan ama unkuyta yallichichun.

Kay ishkay tukuri killakunapi, llaki unkuypachapika , (1) wasipi charishka wiwakunamanta shinallatak wiwakamakwasikunapi kawsak wiwakunamanta killkakatishkanchik, chay llaki unkuywan unkushkamanta. Chaymantami wasipika asha mancharishka wiwakuna runakunaman unkuta yallichita ushanmi nishpa.

7 raymi killakamanka, Organización Mundial Sanidad Animal (OIE) kamaywasika  pusak misikuna, shinallatak 3 allkukuna SARSCOV-2 (covidwan) unkushakunata wakin mamallaktakunapi tarishka, chaymantami wiwakunataka wakin punchakunata wichashpa charina kashka, shinallatak taripaytapash rurashkakuna yachankapak unkuyta yallichita ushanchu (2).

Taripayta rurashpaka, chay wiwakunaka SARS-COV-2wan unkushka runakunawanmi kawsanakushka, chaymantami nin runakunami wiwakunamanka unkuyta yallichishka.

Chay 11 wiwakunamanka, 7 wiwakamakwasi wiwakunapash mirachina Bronx wiwakamakwasipi, Nueva Yorkpi chay wiwakunaka unkushka, shinapash mana yapa unkushkachu.

Estados Unidos mamallaktapi, Warmi puma, Nadia shutiwanmi covidwan  kallaripi unkushka. Chayshuk wiwakunapash runakunamantami unkushkakuna. Shuk runa wiwakamakwasipi llamkakmi yallichishka, payka man ima síntomas charishkachu (3).

Misikuna ashtawan shina unkuyta ushanmi wakin taripaykunaka rikuchishka.

Shuk taripay Sciencia willaypi llukchishka (4) chaypimi rikuchirka imashina  misikuna ashtawan unkuyta ushan, allkukunaka ashtawan sinchillakuna kay covid19 unkuypaka.

Chay taripayta rurankapakka kimsa misita, shinallatak pichka allkutapash unkuchishka, shinallatak sukta huronkunamanpash, chaykunatami mana unkushka wiwakunamanmi kimichishka. Chaypimi rikurishka misikuna, huronkunapash ashtawan ñapash unkun, allkukunaka mana ñapash.

Misikunaka anticuerpos nishkata wiñachishka kay SARS-Cov-2 unkuyta harkankapak paykunamantallatak. Chay wiwakunaka mana runakunawan kashkachu, taripayta rurankapaklla kashka.

Shuktak taripayka, manarak yacharinchu (5), chaypika misikuna, allkukunapash ashtawan ñapash unkuyta ushanmi chayka enzima nishkami virustaka killparin nin, shinallatak shuk enzima (ACE2) nishkami ashtawan sinchi kanka, mana kashpaka chay wiwakunapillatak shina kanka… chaymantami ashtawan taripaykunata mutsurin allitapacha yachankapak.

Punta nishakunawanka, manarak ima yacharinchu wasimanta wiwakuna, wiwakamakwasimanta wiwakuna kay unkuyta yallichishka ninkapakka.

Chaymantami Organización Panamericana de la Salud (OPS) nishka  unkuyta manchaymantaka  misikunata, allkukunata ama shitaychikchu (6).

Nishka, wiwakuna ama unkuchunka, runakuna SARS-Cov-2 unkushkakuna kashpa, mana síntomas charishpa shinapash ama wiwakunaman kimirichu.

 Visones churanakunata rurakkunawanka imatatak tukun

Ayriwa killapi willachirka (8) ishkay vison wiwakuna SARS-Cov-2wan unkushakuna shuk wiwakunata wiñachik ukupi Paises Bajos llatakunapi, shinallatak chaypi llamkakkunapash Covid-19 unkushkakunamantapash willachirka.

26 ayriwa killapi, Paises Bajos llaktamanta Ministerio de Agricultura, Naturaleza y Calidad de Alimentos ukumantami OEIma willachishka (9) ishkay llamkakkuna Covid.19 unkuywan kashkata, shinallatak visonespash unkushka Servicio de Salud Animal (AHS) wiwakunatak rikuk Wageningen rikushka.

Chay taripaypika, nirka runakunami wiwakunaman yallichishka shinallatak chay vison wiwakunaka mana ima llakichinkachu nirka.

Shinapash, 19 aymuray killapika, Ministerio de Agricultura, Naturaleza de Alimentos (10) willachirka chay añaw shina runapi shinallatak wiwakunapipash tarishka, chaymantami kallari taripay yuyayka wiwakuna runaman yallichin nirka.

Chay taripayka Filogenético nishka kan, Runakunapi shinallatak Visón wiwakunapi  ADNpi añawta  rikushpa.

Kaykunami hamutachin imashinatak “añawpa ñawparimay” kakta, shinallatak imashinatak yallichita ushan, shinami nirka yachayuk COVIDconCienciamanta, Thalía García Téllez.  kay ishkay wiwakunamanta “ mana tukuyta yacharinchu, shinapash mana nita usharinchu chayshukmanta shamunchu”.

Taripaypika Vison wiwakunapi, shinallatak 11 misikunapi SARS-COV-2ka shina shina rikurishka. Chayamantami misikunata taripayta rurana yachankapak imashintak unkuyta yallichin visonkunaman.

Edición: Luis R. Castrillón

 

LINKS:

1.- https://www.eluniversal.com.mx/ciencia-y-salud/gatos-pueden-infectarse-facilmente-de-covid-19-estudio

https://mx.hola.com/estar-bien/galeria/20200513167863/coronavirus-sars-cov-2-laboratorio/1/

https://www.infosalus.com/actualidad/noticia-animales-les-puede-transmitir-covid-19-20200406101743.html

2.- https://www.oie.int/es/nuestra-experiencia-cientifica/informaciones-especificas-y-recomendaciones/preguntas-y-respuestas-del-nuevo-coronavirus-2019/)

3.-https://www.nationalgeographic.com/animals/2020/04/tiger-coronavirus-covid19-positive-test-bronx-zoo/ https://www.akc.org/expert-advice/news/can-dogs-get-coronavirus/

4.- https://science.sciencemag.org/content/early/2020/04/07/science.abb7015/tab-pdf

5.- https://www.preprints.org/manuscript/202004.0116/v1

6.- https://www.paho.org/panaftosa/index.php?option=com_content&view=article&id=1898:los-animales-de-compania-no-son-una-amenaza-durante-la-pandemia-del-nuevo-coronavirus-alertan-expertos&Itemid=0

7.- https://www.oie.int/es/nuestra-experiencia-cientifica/informaciones-especificas-y-recomendaciones/preguntas-y-respuestas-del-nuevo-coronavirus-2019/

8.- https://www.ejecentral.com.mx/holanda-alerta-por-posible-contagio-de-covid-19-de-un-vison-a-un-hombre/

9.- https://www.oie.int/fileadmin/Home/eng/Our_scientific_expertise/docs/pdf/COV-19/OIE_SARS_CoV%202_infection_of_mink_in_the_Netherlands_26April2020.pdf

10.- https://www.government.nl/ministries/ministry-of-agriculture-nature-and-food-quality/news/2020/05/19/new-results-from-research-into-covid-19-on-mink-farms

#COVIDconCIENCIA kay llaki unkuypachapi yachaymanta willachinkapak yuyay kan. Kayka yachaymanta willachikkunapa Red Mexicana, El Editor de la Semana, Mexicomanta yachakkuna, La Bombilla shinallatak Verificado yanapywan kan.

 

Pablo Terán
Pablo Terán
Webmaster en Ecuador Chequea. Profesional en Comunicación Social, experiencia-26 años. He trabajado en diferentes medios de comunicación, entre ellos Diario La Hora, por 18 años. Fui Editor de Sociedad, Quito e Interculturalidad. Tengo, además, una maestría en Psicología Holística.

artículos relacionados

Mantente conectado

19,000FansMe gusta
8,136SeguidoresSeguir
42,708SeguidoresSeguir

chequea