America Latina llaktakuna COVID-19 unkuywan llakipi kan. Wakin llakikunata charin, chaymanta ashtawan llakichin, ñawpapachamanta mana tukuy mutsurishkunata charishkakuna, Shinallatak, kay llaki unkupachapika mana willaykunapash chayakushkachu, mana paykunapa shimipi kashkachu.
29 sitwa killapimi Ecuador Chequea RightsCon2020 rimanakuypi karka, chaymi Access Now rurarka, chaypimi tukuy runakunapa hayñimanta kay zirmapachapi rimanakuy karka. Kay rimanakuyka tukuy zirmakunapilla rurarirka, puntaka mana shina rurak karkachu, shinapash kaypika llaktakuna imashinatak llulla willaykunata harkanakuymantapash rimarirka.
Rising Voices kallarirka, runashimikunapi willaykuna mutsurihskami kan, nirka. Kay llaki unkuypachapi llulla willaykuna tiyan, chaykunapash llakipi churan. Aymuray killamantami Ecuador Chequeaka kichwa shimipipash willaykunata llukchikun. Shuk llaktakunapipash runallaktamanta shimikunapipash willachinakun Bolivia, Perú, Colombia mamallaktakunapi.
Alliwa Pazmiño, Ecuador Chequeapa willak nirka: willaykunaka yanapankapak kana kan, tukuykunaman chayana, hayñi kan. Kay llaki pachapika achka llulla willaykunata yallichinakun, ashtawanpash kay añawllawtumanta (coronavirus) llullaykuna, hampi tiyan nishpapash yachinakun. Willakka, kay llulla willaykunaka man mushuk kanchu nirka, shinapash ashtawan rikuyta charin imashina ñapash ñapash internetpi mirarishpa rin, llullakuna ashtawan ñapash chayan. “chaymanta tukuy runakuna, willachikkunapa makipi kan imashina willaykunata chaskinchik, imashina willaykunata ruranchik… willayka mutsurishka kan, runashimikunapipash kana kan”.
Colombia mamallaktamanta, Mileydis Polanco, “Red de Comunicadores de Putchimaajana”nirka: mana tukuy llaktakunaman willaykuna chayanchu, mana Wayuú llaktaman paktanchu. Chaymanta paypa willachik tantanakuymanta shuk ruraykunata wiñachishka riksichinkapak ima llaki tiyan “tawka runakuna mana yacharka ima llaki tiyakta, mana hamutarkachu ima llaki tiyan chaymanta willaykunata llukchirkanchik uyachikantakunapi…”
Gladys Camacho, Quechua kalallusta llaktamanta, Bolivia mamallaktamanta kan. Paymi nin “mana internet tiyanchu, wakinkunak rikuchikantatami katin. Boliviapika 35 runallakta shimikunami tiyan”. Uyachik antakunami ashtawan llaktakunaman chayan, shinallatak shuk willaytapash rurarishka.
Rubén Hilari, Jaqui Aru yachachik, taripakpash El Alto hatunyachanawasimanta (Aymara , Bolivia). Kay llaki pachapika mana ashta rikuchik antakunata katinchu, mana iñishkamanta. Paypa ayllullaktapika shimi shitachikpimi willaykunataka chayan, El Alto llaktapika redes sociales, uyachik antakuna, rikuchik antakunatapashmi katin. “ Kay unkuypachapika, ñukanchikpa llaktakunami ashtawan llakipi kan . Alli willaykunata mutsurihska kan. Llullaykunaka mana maykankuna wakllichinakapak munaymantalla shamunchu, shinapash willachik tantanakuykunamantapash llukshin. Llaktakunawan llamkanami”. Chaymantami wakin ruraykunata paktachikun, rikchakuna, rikchawillachikkuna, shina willachinkapak.
